ارزیابی کارایی مقررات مبارزه با پولشویی

بر اساس جلسه «کافه علم سه­ شنبه  تاریخ  7 شهریور 1397 توسط آقای محمد علیخانی»

 مقدمه:

هزینه‌ها و حتی تلفات جانی بسیاری در حیطه مبارزه با جرم­هایی نظیر قاچاق مواد مخدر، قاچاق عمده کالا انجام می­شود. یکی از موارد مهم در برخورد با جرم تبیین استراتژی‌های جامع است. با کمی تأمل در خواهیم یافت که نخ دانه‌‌های تسبیح بسیاری از انواع جرم­ها و مفاسد چیزی جز پولشویی نیست! مع‌الوصف استراتژی‌ که می‌بایست مبنای مبارزه با این مفاسد اتخاذ نمود، بر این اصل استوار می‌شود که «به جای یک مبارزه هزینه‌زا و روش‌های ضربتی، مسیر پول‌ها (پول‌های کثیف) را دریابید». بر این روال دیگر انجام قاچاق و ارتشاء بسیار سخت خواهد شد، زیرا منشاء قانونی انواع دارایی‌های افراد می‌بایست برای حکومت‌ها مشخص شود. به بیان دیگر شاید بتوان گفت بهترین راه برای پیروزی در یک جنگ، نجنگیدن است! البته مقصود آن نیست که کاملاً بحث درگیری‌های انتظامی و کنترل مرزها رها شود؛ بلکه منظور مبارزه هوشمندانه است. لذا هر راهکاری که اعمال مجرمانه را هزینه‌زا کند در راستای این راهبرد پیشنهاد می‌گردد.

پولشویی چیست؟

پولشویی به زبان ساده یعنی قانونی جلوه دادن عواید ناشی از جرایم، که به شستن پول کثیف تعبیر می­شود. بنابراین در طول تاریخ هر روش و ترفندی که اشخاص برای حفظ دارایی خود از دست حکومت‌ها تحت عنوان اختلاس، ارتشاء، دزدی، فرار مالیاتی یا هر نوع جرم دیگر انجام داده‌اند را می‌توان پولشویی نامید؛ لیکن اصطلاح «پولشویی» برای اولین بار در اوایل دهه 70 میلادی وارد ادبیات قانون و اقتصاد شد؛ جایی که امپراطوری «آل کاپن» مافیای معروف ایتالیایی-امریکایی با ایده مشاور یهودی خود «میر لانسکی» جهت قانونی نشان دادن منشاء دارایی‌های حاصل‌شده خود از قماربازی، فروش غیرقانونی مشروبات الکلی و مواد مخدر به گشایش مراکز شستشوی لباس پرداخت تا بدین‌سان پول نقد حاصل شده که غیرقابل ردیابی هم می‌باشد با سایر وجوه نقد حاصل از اعمال غیرقانونی ترکیب‌شده، و برای بانک‌ها و مؤسسات اعتباری که ملزم به شناسایی مشتریان خود هستند یا نهادهای ناظر بر آن‌ها قانونی جلوه نماید.

پولشویی برای اولین بار و در سال 1986 طی قانون  Money Laundering Control Actدر ایالات متحده به عنوان یک جرم شناخته شد. با کمی دقت در خواهیم یافت که پولشویی به خودی خود یک جرم ثانویه است؛ به این معنا که ابتدا می‌بایست جرمی حادث شده و برای تمیز جلوه‌دادن پول ناشی از آن جرم اولیه، پولشویی صورت گیرد. از آن‌جا که پولشویی جرمی با ابعاد بین‌المللی بوده و نیازمند ایجاد یک ساختار مبارزه فراملّی می‌باشد، گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در سال 1989 ایجاد شد که ساختار سیاست‌گذار و ناظر بین‌المللی هم‌سطح با شورای امنیت سازمان ملل بوده و کشورها را در ارتباط با مقررات مربوط به پولشویی ارزیابی می‌کند. FATF توصیه‌های 40-گانه‌ای نیز بدین‌منظور برای کشورها فراهم آورده است که آخرین نسخه آن در 2016 انتشار یافته است.

روش‌های پولشویی:

فرایند پولشویی از 3 بخش جای‌گذاری، لایه‌گذاری و جمع‌آوری تشکیل می‌شود و همانطور که پیش‌تر بیان شد؛ هدف آن است که طی این فرایند منشاء غیرقانونی وجوه غیرقابل ردیابی شده و عایدی ناشی از آن تمیز گردد! به عنوان مثال در روش «لانسکی» مرحله جایگذاری همان ورود و ترکیب وجوه نقد فراوان حاصله از جرایم با درآمد حاصل از شغل قانونی مراکز لباس‌شویی به منظور گم‌کردن جریان مالی منشاء است. مرحله لایه‌گذاری واریز وجوه حاصله به حساب نزد بانک یا مؤسسه اعتباری و تبدیل آن به سپرده یا اعتبار است (و نیز گردش بین حساب‌ها) و مرحله نهایی برداشت وجوه از حساب بانکی مدنظر است. از دیگر روش‌های متداول، می‌توان به روش Smurfing اشاره نمود که در آن متخلفین (یا مجرمین) به جای واریز 10.000 دلاری به حساب بانکی، که بر اساس قوانین و مقررات می‌بایست منشاء آن را بگویند، مبلغ را به مقادیر ریزتر شکانده و سپس طی چند نوبت به حساب واریز می‌کنند. استفاده از کازینوها، مراکز شرط‌بندی و حواله‌های ارزی از دیگر روش‌های متدوالی بوده که تاکنون توسط پولشویان مورد استفاده قرار گرفته است.

به این سبب که بانک اصلی‌ترین نهاد برای شستن پول بوده و لاجرم طی فرایند پولشویی، گذر جریان مالی از بانک‌ها نیز می‌گذرد، ریکاردو آراجو (2008) به منظور بررسی میزان کارایی مقررات مبارزه با پولشویی در قالب مدل تئوری قرارداد، موارد زیر را مدنظر قرار داده است:

• مسئله اصلی قانون مبارزه با پولشویی: در اینجا باید سیستمی از فرایندها و موارد انگیزشی طراحی شود که در آن agent (بانک یا مؤسسه اعتباری) ترغیب به اجرایی کردن واقعی چنین قانونی شود. در اینجا لازم است محیط قانونی ایجاد شود که بانک‌ها به افشای فوری اطلاعات تراکنش‌های مشکوک ترغیب شوند.


•  


• مشکل اصلی FIU یا «واحد اطلاعات مالی»: اطلاعات ناکامل از تمایل یا توانایی بانک‌ها در گزارش موارد مشکوک


• در مدل وی بانک‌ها براساس توانایی/ تمایل در مبارزه با پولشویی به 2 نوع (Type) تقسیم‌بندی شده‌اند. لذا فرض می­شود اطلاعات پنهانی درباره توانایی یا تمایل بانک‌ها برای مبارزه با این پدیده وجود دارد. خلاصه نتایج حاصل از مطالعه وی به این شرح می‌باشد:


•  


• ابزارهایی که FIU برای کنترل بانک‌ها در زمینه پولشویی در اختیار دارند، جریمه و اعمال محدودیت بر تعداد حساب‌های بانکی یا حجم فعالیت است. این ابزارها می‌تواند باعث افزایش انگیزه بانک‌ها در توانمندسازی خود برای مبارزه با پولشویی شود.


•  


• مناسب است بانک‌های تواناتر در زمینه مبارزه با پولشویی، به تعداد حساب‌های بیشتری خدمات ارائه دهند و در صورت مشاهده تخطی از تلاش کافی جریمه کمتری متحمل بشوند. در مقابل بانک‌های کم­توان در این زمینه بایستی به تعداد حساب‌های کمتری خدمات ارائه نموده و در صورت مشاهده تخطی جریمه بیشتری متحمل بشوند.


•  


• کنترل بانک‌های تواناتر به صورت کاملاً بهینه امکان‌پذیر است، در حالی­که کنترل بانک‌های ناتوان به صورت کاملاً بهینه ممکن است امکان‌پذیر نباشد.

توصیه سیاستی آراجو (2008) تأکید بر اهمیت تقویت نقش FIU در ساختار فرایندهای شبکه بانکی کشورها، به منظور متمرکز نمودن و تجمیع اطلاعات درباره تمایل یا توانایی بانک‌ها و همچنین اعمال جریمه‌های متناسب از قبیل نقدی یا ایجاد محدودیت در تعداد حساب‌ها، جهت مؤثر شدن مقررات وضع‌شده است.

روش‌های مبارزه با پولشویی

با بررسی مطالعات آکادمیک نظیر مقاله فوق با چاشنی استفاده از تجربیات سایر کشورها و رهنمودهای گروه ویژه اقدام مالی، خط مقدم مبارزه با پولشویی را می‌توان انواع مؤسسات اعتباری و تمامی واسطه‌‌گران وجوه مانند بانک­ها قلمداد کرد که گذر پولشو به آن‌جا خواهد رسید. بنابراین مقتضی است مؤسسات اعتباری ملزم به رعایت مقرراتی از قبیل «شناخت مشتری و ایجاد سقف مشخص برمبنای درآمد قانونی وی»، و «آموزش کارکنان مؤسسات در به‌کارگیری نرم‌افزارهایی که مؤسسات را از تراکنش‌های مشکوک مطلع سازد» بشوند. همچنین در کنار این مواردلازم است تا با مطالعات عمیق، مکانیزم­هایی از قبیل تعریف جریمه و محدوده فعالیت بر اساس اعتبارسنجی بانک‌ها تنظیم و طراحی شوند.

منابع و بعضی واژه ها: